Ο Ιαματικός τουρισμός είναι μια εναλλακτική μορφή τουρισμού η οποία ανήκει στην κατηγορία του κοινωνικού τουρισμού. Πρόκειται για την πρώτη μορφή τουρισμού υγείας η οποία είναι  γνωστή από αρχαιοτάτων χρόνων. Ανήκει στον κοινωνικό τουρισμό γιατί αφορά τουρίστες κυρίως ασθενέστερων οικονομικά τάξεων. Οι δραστηριότητες που περιλαμβάνει έχουν σχέση με την αποκατάσταση της ψυχικής και σωματικής υγείας αλλά και την βελτίωση της ευεξίας των επισκεπτών που έρχονται για την χρήση των φυσικών αυτών πόρων. Οι ιαματικοί πόροι δεν είναι κάτι άλλο από τις γνωστές ιαματικές πηγές.

Οι ιαματικές πηγές είναι οι πηγές εκείνες των οποίων τα νερά έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Πρόκειται για νερά τα οποία πηγάζουν μέσα από πετρώματα της γης και κατά την διάρκεια της διαδρομής τους αποκτούν πολύτιμα μεταλλικά συστατικά στα οποία οφείλεται και η θεραπευτική τους δράση. Οι ιδιότητες τους είναι γνωστές από τα ιστορικά χρόνια με τον Ηρόδοτο να είναι ο πρώτος που παρατήρησε την θεραπευτική τους δράση. Στη συνέχεια, ο Ιπποκράτης ασχολήθηκε συστηματικά με τις ιαματικές πηγές καταγράφοντας τις ασθένειες στις οποίες έχουν θεραπευτικές επιδράσεις.

 Η υδροθεραπεία των ιαματικών πηγών μπορεί να είναι είτε εσωτερική, όταν χρησιμοποιούνται τα νερά για πόση, είτε εξωτερική όταν χρησιμοποιούνται για λουτρό, τη λεγόμενη λουτροθεραπεία. Είναι πολλές οι ασθένειες στις οποίες έχουν θετική επίδραση (αρτηριακή υπέρταση, αναπνευστικές παθήσεις, ρευματικές παθήσεις κλπ) αλλά επειδή υπάρχουν και αρκετές αντενδείξεις θα πρέπει πρώτα να ακολουθούνται οι υποδείξεις των γιατρών.

Στην Ελλάδα, όλος ο γεωγραφικός χώρος είναι πλούσιος σε ιαματικές πηγές. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνες, υπάρχουν περισσότερα από 800 σημεία στα οποία αναβλύζουν ιαματικά νερά. Οι περισσότερες βρίσκονται στην Στερεά Ελλάδα, περίπου 156, ακολουθεί η Μακεδονία με 115 και η Πελοπόννησος με 114 ενώ στη συνέχεια ακολουθεί  η Κρήτη με 100. Από τις καταγεγραμμένες, περίπου 180 χρησιμοποιούνται για λουτροθεραπείες και για πόσιμη θεραπεία.

Η κυριότητα των ιαματικών πηγών ανήκει στον ΕΟΤ ανεξαρτήτως της κυριότητας του εδάφους εκτός αν βρίσκονται σε κοινόχρηστους χώρους, αιγιαλούς και παραλίες, που ανήκουν στο Δημόσιο. Η χρήση τους όμως και η εκμετάλλευση τους ανήκει στον ΕΟΤ στον οποίο τηρείται Γενικό Μητρώο Ιαματικών Φυσικών Πόρων. Με απόφαση του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης καθορίζεται η παραχώρηση της εκμετάλλευσης τους σε τρίτους.

Οι λόγοι για τους οποίους επισκέπτονται κάποιοι άνθρωποι τις ιαματικές πηγές, δεν είναι μόνο οι ευεργετικές επιδράσεις που έχουν σε αρκετά προβλήματα υγείας. Αναζητούν και μια διέξοδο από το στρες που δημιουργεί η αγχώδης καθημερινότητας που έχουν στη ζωή τους. Προσφέρουν χαλάρωση και ευεξία, όχι μόνο στο σώμα αλλά και στο πνεύμα.  

Όλα αυτά έχουν σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού ο οποίος όμως έχει βαθιές ρίζες στη χώρα μας. Σε πολλές περιοχές που είχαν την τύχη να έχουν ιαματικές πηγές, αποτελεί μια σημαντική πηγή εσόδων. Οι πιο γνωστές είναι της Υπάτης, της Αιδηψού, της Κύθνου, της Κυλλήνης και του Καϊάφα. Πολλές απ’ αυτές τις πηγές βρίσκονται σε περιοχές κοντά σε θάλασσα με αποτέλεσμα να εξελιχθούν σε μεγάλες λουτροπόλεις.

Όλοι αυτοί οι επισκέπτες αποτελούν μια ειδική κατηγορία τουριστών γιατί έχουν μεταξύ τους ένα κοινό χαρακτηριστικό. Έρχονται στη χώρα μας με κυριότερο σκοπό να επισκεφτούν τις ιαματικές πηγές λόγω των θεραπευτικών επιδράσεων που έχουν τα νερά τους. Συνδυάζουν έτσι τις διακοπές τους με τις υδροθεραπείες και θαλασσοθεραπείες τις οποίες έχουν ανάγκη. Οι συγκεκριμένοι επισκέπτες είναι κυρίως άτομα της τρίτης ηλικίας και το μεγαλύτερο ποσοστό είναι γυναίκες.  Ο μήνας αιχμής του ιαματικού τουρισμού με βάση έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί είναι ο Σεπτέμβριος και ακολουθεί ο Αύγουστος αντίθετα με τον υπόλοιπο τουρισμό στον οποίο ο Αύγουστος είναι ο μήνας με την μεγαλύτερη κίνηση.

Στην κεντρική Ευρώπη υπάρχουν αρκετά κέντρα ιαματικού τουρισμού εκ των οποίων τα περισσότερα είναι στην Γερμανία, στην Ιταλία, στην Αυστρία, στην Ισπανία και στην Ουγγαρία. Στην Ελλάδα, παρά τον μεγάλο αριθμό ιαματικών πηγών που υπάρχουν, οι περισσότερες έχουν μείνει αναξιοποίητες. Αυτό σημαίνει ότι ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα που διαθέτει η χώρα μας για την ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού έχει μείνει ανεκμετάλλευτο. Η πορεία του στην Ελλάδα είναι φθίνουσα και αυτό οφείλετε σε πολλούς λόγους. Ένας βασικός λόγος είναι η έλλειψης ενημέρωσης και πληροφόρησης στον κόσμο σχετικά με τις θεραπευτικές ιδιότητες που έχουν τα νερά των ιαματικών πηγών. Δεν έχουν γίνει προσπάθειες έτσι ώστε να αναδειχθούν στον κόσμο για να μπορέσει να αντιληφθεί την αξία τους και τα οφέλη που μπορεί έχει απ’ αυτές.

Ένας άλλος λόγος της φθίνουσας αυτής πορείας είναι τα εμπόδια που θέτει στην ανάπτυξη του η ιατρική επιστήμη. Αρκετοί γιατροί δεν αναγνωρίζουν τις θεραπευτικές ιδιότητες της υδροθεραπείας και επιμένουν στη χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων. Η υδροθεραπεία ενδέχεται να μην έχει σε όλους τα ίδια ευεργετικά αποτελέσματα και να υπάρχουν έτσι διαφορές από άτομο σε άτομο. Μπορεί επίσης σε ορισμένους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν κάποια επιπλέον προβλήματα υγείας, να μην ενδείκνυται η χρήση υδροθεραπείας ή θαλασσοθεραπείας γιατί αντί να τους ωφελήσει μπορεί να τους βλάψει. Αυτός είναι ένας βασικός λόγος για τον οποίο οι γιατροί αποφεύγουν και δεν συνιστούν τις φυσικές θεραπευτικές μεθόδους. Γενικά όμως, οι επιδράσεις τους στην υγεία είναι ευεργετικές και κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις δεν μπορούν να το αναιρέσουν.

Ένας ακόμα λόγος είναι το υψηλότερο κόστος που επιβαρύνει πλέον τον επισκέπτη. Παλαιότερα το κράτος επιδοτούσε την υδροθεραπεία και την διαχείριση των ιαματικών πηγών την είχαν οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης. Η επιδότηση όμως από το κράτος έχει σταματήσει και την διαχείριση ανήκει πλέον σε  ιδιώτες επιχειρηματίες οι οποίοι όπως είναι λογικό έχουν μοναδικό σκοπό το κέρδος. Αυτό σημαίνει ότι τα έξοδα των επισκεπτών για υδροθεραπείες στις ιαματικές πηγές είναι αυξημένα, πράγμα που αποτρέπει αρκετό κόσμο.  

Η φθίνουσα αυτή πορεία σε συνδυασμό με τα συγκριτικά πλεονεκτήματα από τον πλούτο των ιαματικών πηγών που υπάρχουν, είναι μια σημαντική ευκαιρία για τη χώρα μας. Υπάρχει αρκετά μεγάλο περιθώριο για την ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού έτσι ώστε να γίνει προσέλκυση μεγάλου αριθμού τουριστών για τις φυσικές αυτές πηγές. Η αύξηση της κίνησης από την ανάπτυξη της συγκεκριμένης μορφής τουρισμού θα δώσει σημαντικά έσοδα στις περιοχές που διαθέτουν αυτό το πλεονέκτημα. Ο συνδυασμός της υδροθεραπείας δίνει παράλληλα και την δυνατότητα στο επισκέπτη για δυο περίπου εβδομάδες διακοπών από τις οποίες προκύπτουν έσοδα στην περιοχή που λειτουργεί το κέντρο υδροθεραπείας.

Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, θα πρέπει να γίνουν αρκετές προσπάθειες για την προβολή των περιοχών που διαθέτουν ιαματικές πηγές με διαφημιστικές καμπάνιες στα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα σε όλο τον κόσμο. Είναι αναγκαία μια αναλυτική παρουσίαση της περιοχής αλλά κυρίως των ευεργετικών επιδράσεων της υδροθεραπείας από τα νερά των ιαματικών πηγών. Αυτό που θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ο κόσμος μέσω της προβολής είναι ότι η υδροθεραπεία έχει μόνο θεραπευτικές ιδιότητες και δεν βλάπτει την υγεία όταν δεν υπάρχουν συγκεκριμένα προβλήματα που απαγορεύουν τη χρήση της. Να γίνει έτσι κατανοητό σε ποιες περιπτώσεις ενδείκνυται και σε ποιες όχι.

Η προσπάθεια αυτή μπορεί να απαιτεί τη συμμετοχή αρμοδίων φορέων σε τουριστικές εκθέσεις στο εξωτερικό αλλά και σε σχετικά συνέδρια. Μια σημαντική προσπάθεια έχει ξεκινήσει από τον Σύνδεσμο Δήμων Ιαματικών Πηγών Ελλάδας για την δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως με ΦΕΚ, 10 ακόμα φυσικών πόρων ως ιαματικών, φθάνοντας στους 24 αλλά υπολείπονται αρκετές δεκάδες. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος που θα πρέπει να διανυθεί αλλά και το περιθώριο για ανάπτυξη μέσω της αξιοποίησης τους είναι μεγάλο. Η Ελλάδα, παρά τα πλεονεκτήματα που την χαρακτηρίζουν ως προς την συγκεκριμένη μορφή τουρισμού, έχει πολύ μικρό μερίδιο σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.

Είναι επομένως αναγκαία η αξιοποίηση κάθε δυνατότητας ανάπτυξης που δίνεται στο συγκεκριμένο τομέα. Ως προς αυτό μπορούν να συμβάλουν κάποια χρηματοδοτικά εργαλεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ένα απ’ αυτά είναι το πρόγραμμα COSME 2014 – 2020 σχετικά με την ενίσχυση επενδύσεων στο τουρισμό. Σημαντικό ρόλο θα παίξουν και οι δράσεις του νέου LEADER οι οποίες σύμφωνα με τις εξαγγελίες αναμένεται να δώσουν έμφαση στις εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Είναι επομένως μια καλή ευκαιρία για την δημιουργία αναγκαίας  υποδομής στα κέντρα υδροθεραπείας με σκοπό την παραγωγική εκμετάλλευση των ιαματικών πηγών. Η  προσέλκυση επιπλέων τουριστών για το σκοπό αυτό θα συμβάλει σημαντικά στην αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος  της χώρας μας μέσω της εναλλακτικής αυτής μορφής.  

του Γιώργου Παπαδημητράκη
μέλος της ομάδας Taxhorizon.club